Vraag
Toen ik een klein jongetje was stelde ik natuurlijk veel vragen, want daar loop je dan mee rond. Eén van de vragen waar ik kennelijk mee zat, was de vraag waarom Zwarte Piet eigenlijk zwart was. Het antwoord dat mijn vader mij daarop gaf heb ik lang gekoesterd als een mooi verhaal. Hij zal het ongeveer zo verteld hebben:
Antwoord
Vroeger, heel vroeger, werden mensen door andere mensen tot slaaf gemaakt. Die mensen moesten dan heel vervelende klusjes opknappen, en ze kregen daarvoor heel weinig te eten. In die tijd was het zo dat die slaven meestal zwarte mensen waren. De witte mensen voelden zich meer dan die zwarte mensen.
Sinterklaas vond dat natuurlijk niet goed. Maar hij kon dat helaas niet veranderen. Daarom verzon hij iets anders. Omdat Sinterklaas toevallig heel erg rijk was, kon hij veel zwarte mensen kopen van die witte mensen die dachten dat zij de zwarte mensen in hun bezit hadden. En nadat hij ze kocht, maakte Sinterklaas die zwarte mensen vrij.
En omdat die mensen Sinterklaas zo’n goede man vonden, en het bovendien zo leuk vonden dat Sinterklaas zo graag ook kindertjes gelukkig maakte, besloten zij hem daarbij te helpen. En zo komt het dat Sinterklaas samenwerkt met heel veel zwarte Pieten, die vrij en vrolijk zijn.
Politiek correct?
Dat aan het politiek correcte gehalte van dit verhaal wel wat af te doen zou zijn merkte ik veel later. Dat verhaal van jouw vader, zo werd me voor de voeten geworpen, is het stereotype verhaal van de superieure blanke, die nodig is dat zwarte mensen bevrijd worden, in plaats van dat ze dat zelf doen.
Het zij zo. Ik bleef het een mooi verhaal vinden. Mijn vader leerde mij zo op zeer jonge leeftijd over het slavernijverleden, en benadrukte daarbij dat alle mensen, ook Sinterklaas en Zwarte Piet, aan elkaar gelijk zijn. Daar kan je weinig tegen hebben. Het interessante is dat hij het waarschijnlijk niet eens zozeer uit politieke correctheid vertelde, maar gewoon, om een mooi verhaal te hebben. En een mooi verhaal vond ik het zeker.
Verbazing
Eerlijk gezegd dacht ik tien jaar geleden nog dat dit verhaal de officiële lezing over Zwarte Piet was. Het verhaal van Piet en de schoorsteen kende ik natuurlijk wel, maar ik beschouwde dit juist als een rare en onbenullige verklaring, die nog zeer beledigend is bovendien: eerst laat je een perfecte karikatuur van een negerslaaf zien, en dan ga je stellen dat deze man zo zwart is omdat hij zich niet goed gewassen heeft na het werk. Hoe diep kan je zinken?
En ook het feit dat de roots van zwarte Piet wat dieper liggen, en er in zijn oorsprong ook invloeden van een demon zitten (zwart niet als huidskleur, maar als kleur van ‘het kwaad’), doet daar mijns inziens niets aan af. Dat in de huidige uitdossing verwezen wordt naar een donker gekleurde man met klassieke oorringen en dikke lippen lijkt mij evident, en in ieder geval komt de associatie vanzelf. Ga daar dan ook niet omheen zwammen, maar verzin daar dan een goed verhaal bij.
Discussie
In al mijn naïviteit ging ik er een aantal jaar geleden vanuit dat de hele zwarte-pietendiscussie uiteindelijk zo wel beslecht zou worden: Sinterklaas zou een anti-slavernij-tintje krijgen, en de zwarte pieten zouden worden toegejuicht als symbool van gelijke behandeling en een breuk met het slavernijverleden. Eind goed, al goed.
Ondertussen weet ik natuurlijk wel beter. De discussie is bijzonder verhard. Pro-Pieten claimen op basis van een dubieus onderzoek van de Telegraaf onder eigen publiek dat de meerderheid hun mening deelt, en menen dat mensen die een probleem hebben met Zwarte Piet zich maar beter koest kunnen houden, om ‘een kinderfeestje niet te verpesten’.
In werkelijkheid heb ik het vermoeden dat de meerderheid helemaal niet pro-piet is, maar die hele discussie net als ik meer dan zat is. Laat ik me richten tot die mensen:
Intolerant, agressief en soms zelfs gewelddadig
Ik weet niet hoe het met u zit, maar mij valt het vooral op dat het pro-pietenkamp zich de afgelopen jaren buitengewoon intolerant, agressief en zelfs gewelddadig opstelt. Van een afstand bekeken kan ik mij totaal niet vinden in de analyse van sommige mensen dat beide kampen geradicaliseerd zouden zijn. Het geweld komt toch echt met name van één kant.
Demonstreren voor jouw mening, en een leus als ‘zwarte piet is racisme’ roepen of op een t-shirt zetten, dat is misschien wat radicaal gescheld, maar staat mijns inziens in geen verhouding tot scheldpartijen die vaak wél ronduit racistisch zijn, en continu treitergedrag tot zelfs doodsbedreigingen aan toe. En dat met als kers op de slagroomtaart een flinke dosis keiharde agressie van de politie naar mensen die alleen maar hun mening geven.
Dat laatste is iets waar zelfs internationale mensenrechtenorganisaties tegenwoordig voor aan de bel hangen. En terecht, want dat is fundamenteel verkeerd. Als de anti-pieten dan al een minderheid zouden zijn, dan is zij nog geen minderheid die met geweld onderdrukt mag worden. En dat is wel wat nu gaande is. De leus ‘zwarte piet is racisme’ is zo vanzelf van een overtrokken stelling tot een waarheid als een koe aan het evolueren. Dat heeft inmiddels zelfs Han van der Horst, die als enige op Joop.nl nog lange tijd verdedigde dat Zwarte Piet niet racistisch zou zijn, inmiddels in de gaten.
Prioriteiten?
Dit alles stel ik overigens zonder zelf nog echt te snappen waar die mensen zich druk om maken. De felheid van de anti-pieten heeft me altijd verbaasd. Ik zou zelf zeggen dat dit veel belangrijkere punten zijn om over te demonstreren dan Zwarte Piet. Zo’n zwarte Piet is natuurlijk maar een potsierlijk figuur, de meeste mensen bedoelden er nooit wat racistisch mee, en mensen die Zwarte Piet gebruikten om anderen uit te schelden, die zouden we mijns inziens beter direct kunnen aanpakken dan een karikatuur, nietwaar?
Wat mij in het kader van discriminatie daarbij veel nuttiger lijkt om aan te kaarten dan zwarte piet, is de discriminatie die mensen dagelijks ondergaan door ongerechtvaardigde controles door de politie, en een mindere kans op arbeidsmarkt, alleen maar omwille van een buitenlandse naam of geboortestad.
Dat deze discriminatie bestaat is geen mening: het wordt keer op keer door wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat die er is. En of dat nu bewust of onbewust gebeurt, dat doet er niet zoveel toe. Het is geenszins goed te praten dat het bestaat, en ik vind het eerlijk gezegd onbestaanbaar dat dit in onze samenleving zo weinig aandacht krijgt, en dat onze politici hier zo ronduit lethargisch op reageren. We doen hiermee mensen met talent en inzet zwaar tekort, en dat is een verspilling van kansen en energie. Van zowel die mensen als voor de samenleving.
Niets meer mee te maken
Maar aan de andere kant ben ik er niet voor om te bepalen waar mensen zich druk om maken, en mijns inziens is de Zwarte Pietfiguur door de voorstanders inmiddels wel volkomen onmogelijk gemaakt.
En dus? Natuurlijk moeten mensen die dat willen zich kunnen blijven verkleden als Zwarte Piet. Dat recht is er gewoon. Maar gesubsidieerde optochten in de gemeente met Zwarte Pieten, Zwarte Piet op de staats-TV, dat kan echt niet meer. Daarmee legitimeren we de discriminatie en onderdrukking die nu plaatsvindt.
Een goed verhaal rond de zwartheid van Zwarte Piet ontbreekt volkomen. Sterker nog, het verhaal wordt er in deze discussie ieder jaar weer slechter en ranziger op, Piet wordt besmeurd met steeds meer en meer openlijk racisme. En dat is de reden dat ik er, nadat ik er vroeger geen kwaad in zag, nu niets meer mee te maken wil hebben.
Geen verhaal, geen Piet
Als de pro-pieten of zelfs de overheid aan Zwarte Piet een positief verhaal over gelijkwaardigheid hadden weten te hangen, zoals ooit mijn vader dat deed, ja, dan hadden er gesubsidieerde optochten met Zwarte Pieten kunnen plaatsvinden. Nederland blijkt echter te klein om een goed verhaal te verzinnen voor de zwartheid van Piet, en daarom is het maar beter van Piet een echte clown te maken, en zijn gezicht veel creatiever in te schminken, en dat zwarte kroeshaar ook gelijk maar achterwege te laten.
Het is een compromis, en een compromis is altijd lelijk ten opzichte van een hoger gedeeld verhaal, maar het kan niet anders. Het alternatief is een verdeelde samenleving met steeds toenemende agressie en een actieve onderdrukking van de minderheid. En in zo een samenleving hadden we ooit met veel wijsheid besloten niet te willen leven.
Dit artikel verscheen eerder op Sargasso en Joop.nl.
