De VVD blijft hoog staan de in peilingen. En dat terwijl het naïeve idealisme dat de VVD nog steeds aanhangt eigenlijk de oorzaak is alle grote politieke problemen van onze huidige tijd.
De vrije markttheorie. De centrale filosofie is dat wanneer het kapitaal vrij is, de maatschappij vanzelf het meest gezond zal worden. Een heerlijke geruststellende gedachte. Eigenlijk te mooi om waar te zijn. En verdomd, wat blijkt: het is ook niet waar.
Het tegenbewijs ligt op straat. Markten gedragen zich wanneer zij vrij zijn helemaal niet gezond. Bonussen en hoge salarissen blijken geen enkele relatie te hebben tot prestaties. Blinde privatiseringen hebben er over het algemeen juist voor gezorgd dat de service achteruit is gehold en de prijzen door het dak zijn gegaan: in de voorheen publieke sector en in de bankensector wordt meer verdiend maar slechter gepresteerd dan ooit. Wanneer bedrijven vrij zijn produceren zij rustig ten koste van mens en milieu, en tenslotte heeft de markt zich de afgelopen decennia als een hongerig consumptiedier volgevreten met een fikse hypotheek op de toekomst. Die hypotheek bleek helaas gebaseerd op gulzigheid in plaats van op enig gevoel voor realisme. Resultaat: dikke vette crisis.
Marktfalen
Dat de vrije markt niet altijd zo gezond werkt heeft een reden. Om de juiste keuze te maken mist de consument nu eenmaal meestal informatie en overzicht. En als hij al tot een goede productvergelijking kan komen, dan mist hij nog steeds bijna altijd het overzicht over de productieketen, en de gevolgen daarvan voor milieu, mens en maatschappij.
Dit zorgt voor een kortzichtigheid die we consumenten niet eens kwalijk kunnen nemen. Producenten op hun beurt reageren daar weer op met een korte termijndenken die ze eigenlijk wel gedwongen zijn aan te nemen, want pakken ze die snelle winst niet dan worden ze keihard weggeconcurreerd. Dit zorgt ervoor dat marktpartijen in een vrije markt zich gedragen als kleine kinderen in een snoepwinkel. En dan de volgende dag klagen dat ze buikpijn hebben natuurlijk.
Vandaar dat er regelgeving nodig is om de markt te sturen, en dient de overheid waar nodig de rol van consument over te nemen, door collectief in te kopen of door zelf te organiseren.
De VVD
Goed, fouten kan je maken, maar je moet er ook van leren. In de jaren negentig was het de markt voor en de markt na, gretig pompten we de bubbel op en de overheid zette zijn goederen op straat. Tien jaar geleden echter had de politiek al wakker geschrokken moeten zijn doordat de publieke voorzieningen hard achteruit holden. Tenslotte heeft niet alleen de SP, maar ook Fortuijn daar indertijd al voor gewaarschuwd. En nu met de crisis zou de politiek helemaal een keer moeten beseffen dat de vrije markt niet zomaar alles voor de luie politicus oplost.
Ondertussen stemt een groot deel van Nederland echter nog op een partij die het verdomt om serieuze pogingen te ondernemen dit marktwerking-beest te temmen. Integendeel, in het huidige programma stelt de VVD voor lustig door te gaan op dezelfde weg… en daarbij nog eens extra hard op het gaspedaal te trappen.
In de VVD-dogmatiek heeft de markt namelijk nooit gefaald. Voor de VVD heeft de overheid het altijd gedaan. De overheid hoeft immers niet te concurreren, dus overheid doet het altijd verkeerd, zo luidt het dogma. Dat de overheid op geen enkele andere manier te controleren en te prikkelen zou zijn dan door concurrentie moet u er dan maar bij denken. Dit leidt tot een filosofie volgens welke de laatste nutsvoorzieningen zo snel mogelijk dienen te worden verkocht. Ook dienen in blinde sloopdrift tegen de overheid de parlementen te worden gehalveerd. En de crisis? Die dient volgens de VVD bestreden te worden door maar flink te bezuinigen op de overheid.
In praktijk komt dit alles erop neer dat de overheid steeds machtelozer staat tegenover de markt, die niet vanzelf gezonder wordt, maar des te gulziger om zich heen hapt, ten koste van mens en omgeving, en uiteindelijk ook zichzelf.
Europa
Niet alleen thuis, maar ook in de EU wordt de worsteling van de VVD met het failliet van haar eigen vrije-markt-ideologie pijnlijk duidelijk. Mark Rutte wordt tegenwoordig vaak verweten geen visie te hebben op Europa. Die heeft de VVD echter wel degelijk. Dat is nu juist zo problematisch. De visie van de VVD op de EU is namelijk dat de EU slechts een economische unie moet zijn, waarbij de vrije markt als uitgangspunt heilig is. De EU is daarmee in de VVD-ideologie eigenlijk al bijna perfect zoals hij nu is. Niet voor niets hebben prominente VVD-ers de afgelopen decennia de EU al meerdere malen als “af” verklaard.
Maar natuurlijk valt het zelfs de VVD inmiddels op dat het niet zo heel erg goed gaat met de Euro en de Europese economie. De enige analyse die zij daarbij kan maken echter is weer dat waar geld tekort komt, er maar flink bezuinigd moet worden. Door nog meer te privatiseren bijvoorbeeld. De VVD-er vraagt zich daarbij in zijn ideologische kramp onvoldoende af hoe de problemen zijn ontstaan. Deze zijn namelijk zeker niet zomaar te wijten aan spilzieke overheden. Spanje bijvoorbeeld deed het tot voor kort qua begrotingstekort namelijk voorbeeldig. Het land kwam pas in de problemen nadat haar banken in de problemen waren gekomen.
Waar de VVD door het huidige discours echter al gedwongen is toe te geven dat de al te vrije markt juist het probleem is gaat dit niet van harte, en blokkeert zij waar mogelijk alsnog de te nemen maatregelen. Rutte schuift daarvan graag de schuld naar ons parlement (lees: Wilders), maar minstens zoveel ligt Mark zijn houding aan zijn eigen ideologische achtergrond: de visie van de VVD op de overheid valt nu eenmaal niet te rijmen met een Brussel dat bepaalt in plaats van de markt.
Toekomst
Laten we eerlijk zijn. Onze westerse beschaving is met de crisis met een hele hard vaart tegen een enorme muur op gelopen. De vraag is: Hoe lang moeten we nog met onze kop tegen deze muur blijven rammen?
Misschien moeten daar gewoon maar eens mee stoppen. Misschien moeten we erkennen dat de vrije markt niet heilig is. En dat we een krachtige overheid nodig hebben om het tekort van de consumenten te compenseren. Om het graaien aan de top eens goed aan banden te leggen en te blijven controleren. Om ervoor te zorgen dat consumeren niet meer ten koste kan gaan van de samenleving en leefomgeving. Een overheid die waakt over de publieke sector bovendien.
Bij de meeste partijen lijkt dit besef nu langzaam op te komen. Bij de één wat meer dan bij de ander. Zo niet bij de VVD. Het “aanpakken” van haar slogan lijkt in praktijk meer op doorpakken, en leidt daarmee zeker tot het doorschuiven van de huidige problemen met de markt, maatschappij en leefomgeving. De VVD, die zich klaarstoomt voor Rutte II, zou daarom mijns inziens in het belang van ons allemaal maar beter een paar decennia op de reservebank mogen plaatsnemen. Mond houden parelkettinkje… u heeft de laatste twintig jaar te veel puinhopen aangericht.