COLUMN – Van je vrienden moet je het maar hebben. In zijn laatste column op Follow the Money boort Ewald Engelende ambitie van de Engelse Jeremy Corbyn om de EU socialer en democratischer te maken bij voorbaat de grond in, en noemt hem naïef. Maar… wie is er nu naïef?
Ewald Engelen is een bekend en scherp euro-criticus, maar gelooft niet in verbetering. Hij put zich uit in bewijs dat dit een illusie zou zijn, en valt grofweg terug op twee argumenten: ten eerste dat de EU zich de laatste decennia nu juist bijzonder neoliberaal gedragen heeft, en ten tweede dat dit gedrag inmiddels vastligt in verdragen die niet zo makkelijk te veranderen zijn.
Maar resultaten uit het verleden bieden niet altijd garanties voor de toekomst, ook in dit geval. Bovendien is het in het verleden ook wel eens anders gegaan. De verzorgingsstaat van weleer die nu wordt afgebroken door neoliberale sloopdrift is immers ook ooit ontstaan. Daarbij vergeet Engelen maar al te gemakkelijk wat de EU betekend heeft voor de mensenrechten – misschien niet in dit land, maar in Zuid- en vooral Oost-Europa des te meer.
En het is zeker waar dat verdragen niet makkelijk te veranderen zijn, maar daartegenover staat dat juist nu meer en meer blijkt dat die verdragen niet in steen zijn uitgehouwen. Zelfs het Schengenverdrag wordt momenteel ter discussie gesteld, waar daar altijd het grootste taboe op lag. Dus waarom zou het niet kunnen dat een brede Europese progressieve beweging uiteindelijk op lange termijn de EU herontwerpt? Het ‘neoliberalisme’ waar zowel Corbyn als Engelen zich tegen kant is zich in ieder geval steeds verder en verder vast aan het draaien.
De Griekse situatie is immers nog steeds niet opgelost. Er wordt momenteel dan wel niet meer koortsachtig vergaderd, maar dat is feitelijk slechts een kwestie van afwachten. De EU houdt nog steeds vast aan het idiote bezuiniging- en privatiseringsbeleid, waardoor de Grieken steeds minder in staat blijken ook maar iets van hun schulden terug te betalen. Daardoor verdiept de crisis zich meer en meer. Dat proces wordt sinds het akkoord van deze zomer niet tegengehouden, maar versneld. De Griekenland-paniek komt daardoor binnen niet al te lange tijd dus vanzelf weer terug, daar kunnen we vergif op innemen.
Ondertussen begint de economische crisis steeds meer een politieke crisis te worden. De gepresenteerde oplossing stuitte afgelopen keer op zo een brede weerzin – dit keer ook onder voormalige EU-adepten en het gros van de economen – dat de kans er is dat de volgende keer de tijd wél rijp blijkt voor een verandering van strategie. En anders komt dat de keer daarna wel. Ondertussen groeit met de onvrede met a-sociaal Europa ook de roep om een meer democratisch Europa.
Dat deze economische en politieke crisis iets goeds (of in ieder geval in de ogen van Engelen en Corbyn: progressiefs) op zou leveren is natuurlijk niet gezegd. Maar verandering is mogelijk als de politieke machtsverhoudingen veranderen. En in andere landen van de EU vindt die verandering langzaam aan plaats. De Fransen lagen al dwars. Het Griekse Syriza lijkt even geknakt maar bleek tijdens de afgelopen verkiezingen zeker nog niet weg. In Spanje is het progressieve Podemos in opkomst. Corbyn is in Groot Brittannië een reizende ster.
Het zou onzin zijn te spreken van een progressieve omslag. Eén zwaluw maakt nog geen zomer, en drie of vier ook nog niet. Dat de opkomst van progressieve krachten in de EU zich doorzet, dat is zeker niet gegarandeerd. En indien dat al gebeurt, dan zullen die progressieve krachten nog een harde dobber hebben het op te nemen tegen grote economische partijen, die gevaarlijker en machtiger zijn dan de politieke conservatieve en neoliberale partijen.
Engelen noemt Corbyn naïef, met zijn sociale en democratische Europa. Maar wat is het alternatief dat hij voor ogen heeft? Een progressieve politiek die vormgegeven wordt via de nationale parlementen?
In Griekenland zou je er misschien nog in kunnen geloven. Maar in Nederland? Nederland is nog veel rechts-conservatiever dan de EU. Sterker nog, Nederland is juist in hoge mate verantwoordelijk voor neoliberaal Europa. En zonder de EU was Nederland zelf hier ongetwijfeld nog veel verder in doorgeslagen. Wij hebben nooit een Europese knoet nodig gehad om te privatiseren, de sociale zekerheid uit te hollen en keer op keer de wil van de eigen kiezers te negeren als dat uitkomt. Daar zijn onze eigen politieke partijen van zichzelf al goed genoeg in.
Of dacht Engelen nu werkelijk dat een sociale en democratische samenleving begint in Ruttistan? Met Samsom als vaandeldrager, Schippers en Klijnsma als herauten en Dijsselbloem op de trom? Ik zie het op zijn zachtst gezegd nog niet gebeuren. Laten we het onder ogen zien: vooral Nederland is binnen de EU een neoliberale hardliner, en van meer macht naar de nationale politiek hoeft progressief Nederland helemaal niets te verwachten.
Maar stel dat het progressieve gedachtegoed inderdaad nationaal wordt vormgegeven. Moeten die nationale parlementen het dan opnemen tegen het internationale bankwezen? En tegen Poetin? En daarbij ook de crisis in Syrië even oplossen? Iedereen die niet doet aan wensdenken ziet wel in dat dat nog veel onwaarschijnlijker is. Dus wie is er hier nu naïef?
Ben ik optimistisch? Nee. Er moet nog heel veel gebeuren voor er een nieuwe wind waait door de EU, en hoewel de tijden er rijp voor zijn, zijn de Europese progressieven daar nog lang niet klaar voor, en in Nederland al helemaal niet. Maar juist daarom zou progressief Nederland andere progressieve Europeanen tot voorbeeld en inspiratie moeten nemen, en progressieve politici die echt iets willen veranderen, niet alleen in eigen land maar ook in de EU, vooral blijven steunen. Want wie één front opgeeft zal de uiteindelijke strijd nooit winnen.