COLUMN – Tot februari 2014 loopt een handtekeningenactie voor een Europees Burgerinitiatief voor een onvoorwaardelijk basisinkomen. De komende maand onderzoekt Sargasso het idee achter zo’n basisinkomen.
Iedereen heeft recht op een inkomen op basis van het bestaansminimum. We laten immers geen mensen verhongeren en verkommeren. Daar zijn we een modern beschaafd land voor.
De manieren waarop we aan dit minimumbedrag komen verschillen echter nogal per persoon. Veel mensen krijgen zo’n bedrag door betaalde arbeid. De meeste mensen krijgen het echter op een andere manier: via een verdienende kostwinnaar of via een uitkering. Die uitkering kan iemand krijgen vanwege ziekte (WAO, WIA, Wajong), ouderdom (AOW), of omdat hij of zij ondanks zijn inspanningen geen werk kan vinden (WW, Bijstand).
Om te bepalen wie waar recht op heeft, hebben we een wirwar aan regels, en allerlei controle-instanties die zich bezig houden met de toepassing daarvan. Een groot deel van onze politieke discussies gaat terug op vraagstukken rond die regels en uitvoering.
Hier tegenover staat het idee van een basisinkomen. Dat idee is niet nieuw. Sinds de jaren 70 hebben in Nederland met regelmaat ledengroepen en bewindslieden van GroenLinks, D66, PvdA en VVD hiervoor gepleit. Maar omdat het zo ver staat van de dagelijkse politieke praktijk heeft uitgezonderd de PPR geen enkele Nederlandse partij met zetels het standpunt ooit officieel aangehangen. Internationaal is het ongeveer hetzelfde verhaal. Het huidige burgerinitiatief is gestart door een samenwerkingsverband van Europese burgers en organisaties.
Het idee is in wezen erg simpel. In plaats van ons huidige systeem van toeslagen en belastingen, zou iedere volwassene het bedrag ter hoogte van het bestaansminimum gewoon krijgen, om wat iedereen meer krijgt dan nu via belastingen weer terug te laten komen. Het gevolg zou zijn dat heel veel uitkeringen, zoals AOW, Wajong en Bijstand, niet meer nodig zijn, en fraude daarmee dus ook niet meer mogelijk.
En er is meer. De armoedeval – de zogenaamde ‘straf-op-werken’ – bestaat dan niet meer. Wie gaat werken houdt immers zijn basisinkomen en verliest geen uitkering zoals nu gebeurt. Ook lijken veel sociale bepalingen zoals het minimumloon en het ontslagrecht met zo een systeem niet meer nodig. Andere uitkeringen zoals de WAO en de WIA veranderen sterk van karakter.
Maar hoe simpel het idee van een basisinkomen ook is, voor de samenleving zou het nogal wat betekenen. Wat zouden de effecten zijn op de arbeidsmarkt? Wat zijn de sociale effecten? Wat zijn de effecten op de overheid?
Hoe zou zo een stelsel eigenlijk gefinancierd moeten worden? En als we daar allemaal al zouden uitkomen: hoe kunnen we op een goede manier van ons huidige stelsel naar een ander stelsel komen?
Al die vragen verdienen meer aandacht dan één column op vrijdag.
Normaal komt men in de politiek aan discussies over dergelijke zaken niet toe. Daar is men behept met de waan van de dag en onderhandelingen over een procentje erbij of eraf. De politieke discussie in een democratie gaat nu eenmaal niet over vergezichten.
Vandaag begint in Den Haag echter het reces. Rustige tijden voor Sargasso. Maar laat de dames en heren politici vooral lekker een tijdje op het strand gaan liggen. Vanaf vandaag publiceren wij een maand lang op dinsdag en op vrijdag een stuk rond de in deze column gestelde vragen, steeds van een andere (gast-)redacteur. Veel lees-, denk- en discussieerplezier toegewenst.