bevrijdingsdag Archieven - Klokwerk-tekst

Menselijke vrijheid

Hoe groot is onze menselijke vrijheid? In wezen is die heel beperkt. We zijn nooit vrij van de natuurlijke omstandigheden. We worden geboren, leven, en we gaan dood. Daar zit van nature weinig vrijheid in. Je wordt in het leven ‘geworpen’.

Door technologie en beschaving hebben we een beetje vrijheid van die natuurlijke ongemakken gewonnen. We hebben een klein beetje meer controle over of we het warm of koud hebben, ziek worden, honger leiden, veilig zijn, en veel bewegingsvrijheid gewonnen. Dit zijn echter geen individuele maar collectieve verworvenheden: een mens alleen had deze nooit kunnen bereiken.

We hebben de samenleving vervolgens zo ingericht, dat mensen van deze collectief bevochten vrijheden verzekerd zijn, volgens een bepaalde verdeling die we ‘eerlijk’ noemen. Daarbij hebben we onze huidige samenleving zo ingericht dat we onze rol daarin in beperkte mate kunnen kiezen, of bevechten.

Democratie en mensenrechten zijn dan manieren om bij het nemen van de collectieve beslissingen de input te maximaliseren, draagvlak te krijgen, en de verdeling van de winst een beetje eerlijker te maken.

Maar omdat we deze vrijheden alleen collectief hebben kunnen bereiken en realiseren, kan iemand ook niet individueel beslissen hoe het maatschappelijk systeem is ingericht, net zo min als dat hij kon kiezen in welke natuurlijke omstandigheden hij werd geboren.

Zo hebben we geen vrijheid te kiezen welke ziekten ons treffen, en geen vrijheid om individueel te bepalen hoe het collectief daar vervolgens mee omgaat. En zowel het ontkennen van de natuurlijke als de maatschappelijke omstandigheden levert geen vrijheid, maar onvrijheid op.

Wie individuele vrijheid zoekt kiest een heel moeilijk pad dat te proberen te vinden in de maatschappelijke omstandigheden. Door activisme kan men bijdragen aan het collectief, maar met individuele vrijheden heeft dat eigenlijk weinig te maken.

Individuele vrijheid is, lijkt mij, vooral de vrijheid van je eigen angsten, je eigen woede, en het onder controle krijgen van je eigen verlangens, geen slaaf hoeven zijn van je eigen driften. Dit vereist zelfkennis en acceptatie van wat om zich heen gebeurt.

Dit valt te oefenen op verschillende (soms tegenstrijdige) manieren. Daarvoor dienen dan dingen als de moderne psychologie, de stoa, boeddhisme, taoïsme etc, allemaal vaak nogal cultureel bepaald. Dit alles zou je ‘spiritualiteit’ kunnen noemen: streven naar persoonlijke vrijheid en zingeving.

Haat leidt tot onvrijheid

Over de keuze die PVV-Kamerlid Martin Bosma ons op de dag van de vrijheid voor had mogen leggen.

De mislukte aanslag van 4 mei op de bijeenkomst in Texas waar ook Wilders sprak, bracht vanzelf heel wat reacties met zich mee. Martin Bosma bijvoorbeeld wilde de Nederlander aan de vooravond van de dag van de vrijheid tot een keuze dwingen tussen ‘vrijheid’ en ‘de islam’.

Boris van der Ham, voorzitter van het 4/5 mei comité, gaf een wat subtielere reactie. Hij schreef gisteren op zijn Facebook-pagina:
(…)Wat je ook van Wilders denkt: woorden en ideeën dien je met woorden en ideeën te beantwoorden. Maar op internet wemelt het alweer van mensen die zeggen: “Zo’n bijeenkomst lokt het uit”. Nou ja, je zou met zo’n aanslag met hetzelfde recht ook het omgekeerde kunnen zeggen.

En dat klopt natuurlijk. Moslimterroristen lokken met hun geweld terecht kritiek op hun handelen uit. Van links tot rechts is men dan ook eensgezind in het veroordelen van geweld, en ook het overgrote deel van de moslimgemeenschap keurt dit gelukkig af.

Die eensgezindheid uit zich ook in daden, zoals het bieden van bescherming aan mensen die gevaar lopen door het uiten van hun mening. De aanslag is niet voor niets slecht afgelopen voor de terroristen. Daarover is kortom uiteindelijk maar weinig discussie nodig.

Maar dat niet weg dat het even waar blijft dat een prijsvraag voor de beste cartoon over Mohammed een provocatie is. En ik zie niet in wat is mis is met die vaststelling. Daarmee wordt het gedrag van de daders immers niet gelegitimeerd, verontschuldigd, of gebagatelliseerd. Het is echter wel een waarheid als een koe.

De bekende kreet dat deze Vrijheid van Meningsuiting door deze aanslag om zeep zou zijn gebracht klinkt nu ook weer alom, en nu de aanslag op 4 mei plaatsvond is de link snel gelegd.

Maar toch is dat een misvatting. De Vrijheid die wij op 4 en 5 mei vieren is iets heel anders dan het recht onze medeburgers voor rotte vis uit te maken. Op 4 en 5 mei vieren wij de vrijheid van een onderdrukkende staat. We vieren dat wij een staatsvorm hebben die uiterst terughoudend is met het vervolgen van burgers om wat zij zeggen en wat ze geloven, laat staan om wie hun ouders zijn.

hateOnze staat heeft daarmee afstand genomen van de taak om burgers te dwingen op hun woorden te letten. Wat de staat daarentegen nog wel doet, is het beschermen van burgers tegen elkaar. Om ons te beschermen tegen diefstal en geweld, of dreiging daarmee, heeft de staat het geweldsmonopolie.

Maar dat de staat die verantwoordelijkheid op zich neemt, betekent niet dat wij van onze verantwoordelijkheid rekenschap te nemen van onze woorden ontheven zijn. Eigenlijk juist integendeel. Wanneer de één de ander beledigt, zal de staat hier maar in zeer beperkte vorm tussen kunnen treden. Juist omdat de staat zich niet wil mengen in iemands mening.

Het enige dat de staat dan kan doen, is mensen die dingen zeggen die anderen tot woede drijven beschermen. Maar wie altijd in bescherming van de staat moet leven, heeft geen vrijheid. Paradoxaal genoeg is de vrijheid om de woede van anderen op te wekken dus tegengesteld aan de vrijheid van staatsbemoeienis. De vrijheid om anderen te beledigen is alleen maar mogelijk door staatsbemoeienis. Echte vrijheid begint dus met het nemen van verantwoordelijkheid.

Het is dus een pijnlijke keuze waar we voor staan. Ofwel we kiezen voor de volledige vrijheid om alles tegen elkaar te zeggen wat we willen, maar we leven daardoor wel in een politiestaat. Ofwel we kiezen ervoor om de verantwoordelijkheid te nemen voor de soms ronduit onrechtvaardige gevolgen van onze woorden, en we leven in een vrije open samenleving.

Het is die keuze die Bosma ons op de dag van de vrijheid voor had mogen leggen. Misschien een ongemakkelijke keuze. Maar wel de enige keuze die ertoe doet.

Dit blog verscheen eerder op 5 mei 2015 op Joop.nl.

Zondigen tegen vrijheid

OPINIE – 5 mei is een dag om stil te staan bij onze vrijheid. Laten we daarbij vooral de dingen die nog aan onze vrijheid mankeren niet vergeten.

Het was een mooie dag, Bevrijdingsdag. De zon scheen en het was feest. We leven dan ook in een land met ongekende vrijheden. Misschien genieten wij wel meer vrijheden dan waar dan ook ter wereld.

Onze vrijheden

Nederland is niet zomaar een vrij land. Nederland is ook in de westerse wereld een uitzonderlijk vrij land. In ons land is de vrouw baas in eigen buik, de dodelijk zieke is baas over zijn eigen leven, de homoseksueel is baas over met wie hij samenleeft. De prostituée mag legaal werken, en de wietroker wordt met rust gelaten.

Dit zijn allemaal vrijheden die leiden tot gedrag dat veel mensen afkeuren, maar dat doet er niet toe: mensen mogen zolang ze anderen daarin niet schaden zelf kiezen hoe ze hun leven inrichten. En hoewel we op deze gebieden de laatste tien jaar niet zoveel vooruitgang meer boeken en door verschillende landen geëvenaard of zelfs ingehaald worden, is het iets waar we nog steeds trots op mogen zijn.

Soms vergeten we het helaas zelf, maar wij hebben de wereld vele bewijzen geleverd dat regulering beter werkt dan repressie.

Vrijheid van meningsuiting

Maar er gaan ook dingen mis met de vrijheid in dit land.

Bij de kroonwisseling zijn vlak voor de Balkonscène twee mensen door de politie van de Dam geplukt. Omdat ze liepen te demonstreren met een stukje karton en een ballonnetje. Er worden excuses aangeboden, en snel wordt gezegd dat de reden een persoonsverwisseling was. Volgens sommigen een te snelle conclusie.

Veel mensen halen daarbij de schouders op. Mevrouw Joanna is toch vrijwel meteen weer vrijgelaten? Bovendien vinden ze die Joanna gewoon maar een hysterisch wijf met een belachelijke mening. De burgemeester van Amsterdam doet dit incident snel af als een incident.

Of hij nu naïef is of te kwader trouw weet ik niet, maar een incident is het niet. De man die een waxinelichthoudertje naar de gouden koets gooide kreeg vijf maanden gevangenisstraf. Dat is opvallend veel. Belangrijker is dat hij twee jaar in voorarrest zat. Negentien maanden onterecht vastgezeten dus. Dat houdt onze autoriteiten echter niet tegen om hem voor vieringen weer op te pakken en vast te zetten.

Het is allemaal iets te toevallig om kritiekloos aan voorbij te gaan wat mij betreft.

Opsluiten

Sowieso gaan we steeds makkelijker om met het opsluiten van mensen. Al jaren wordt justitie door de VVD omgevormd van een apparaat voor criminaliteitsbestrijding tot een instituut van symboolmaatregelen, waarbij vrijheidsberoving belangrijker is dan het bewezen effect ervan.

Het gevolg: Nederland dat ooit zo soft heette te zijn heeft inmiddels het strengste strafklimaat van Noordwest-Europa. In ons land zitten inmiddels vier keer zoveel mensen vast als twintig jaar geleden en procentueel gezien hebben we twee keer zoveel gevangenen als in omliggende landen. We geven dan ook beduidend meer geld uit aan strafrecht. Maar wordt het er veiliger op?

Voorarrest

Bij dit soort cijfers halen veel mensen hun schouders op. Het recht op vrijheid geldt niet voor criminelen, zullen ze zeggen. Of het nu een effectieve manier van criminaliteit bestrijden is of niet, het is goed dat die mensen een tijdje van de straat zijn. Het mag ook wat kosten: het gaat om principes.

Maar laten we er als het gaat om principes vooral niet aan voorbij gaan dat in Nederland steeds meer mensen vastzitten zonder veroordeeld te zijn. Met name jongeren kan dit gemakkelijk overkomen. Van alle jongeren die in een justitiële inrichting zitten, zit drie kwart vast in voorarrest.

Als dat altijd leidde tot een veroordeling was dat nog tot daar aan toe. Dat is niet het geval. 85 procent komt direct na het proces vrij, omdat het voorarrest langer of gelijk was aan de straf, of omdat ze onschuldig bleken. Per jaar wordt dan ook een slordige 20 miljoen euro uitgekeerd aan mensen die onterecht vast zaten. Het lijkt er kortom op dat voorarrest stelselmatig misbruikt wordt om moeilijke mensen van straat te halen.

Vluchtelingen

En laten we tenslotte op 5 mei vooral niet vergeten hoe we vluchtelingen behandelen.

Om te beginnen hebben zij krachtens de mensenrechten recht op zorg en onderwijs, maar missen de vrijheid om te werken. Daarmee schieten we onszelf natuurlijk enorm in de voet, want we verbieden ze eigenlijk te integreren en productief te zijn. Daar bovenop blijft het in de mode deze mensen vast te zetten, hetzij tijdens de procedure in Ter Apel, hetzij in de cel wanneer ze uitgeprocedeerd en dus illegaal zijn.

Als het nu zo was dat we dat nog op een correcte manier deden, dan was dat nog tot daar aan toe. Maar de manier waarop wij asielzoekers behandelen heeft al meerdere keren tot dodelijke slachtoffers geleid. En hoe wij vluchtelingen behandelen stuit ook al tien jaar op heftige kritiek van mensenrechtenorganisaties als Amnesty International, maar ook van de VN, de nationale ombudsman en de Raad van Europa, terwijl we regelmatig op de vingers worden getikt door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Iets waar we ons als voormalig “land van het vingertje” diep voor zouden moeten schamen.

De mensenrechten

De mensenrechten zijn er niet voor niets. Vrijheid van meningsuiting, de vrijheid te gaan en te staan waar we willen en een goed functionerende rechtstaat zijn de voorwaarden waarop wij onszelf een beschaafd land mogen noemen.

Wij dienen hierin dan ook Roomser te zijn dan de Paus. Zo nee, dan ondermijnen we niet alleen onze geloofwaardigheid wanneer wij strijden voor mensenrechten, maar ook onze eigen samenleving.

5 mei is niet zomaar een feestdag. 5 mei is een dag om ons te bezinnen op het begrip vrijheid. Kritisch kijken naar hoe wij daar zelf mee omgaan hoort daarbij.

Interview met de Anne Frank Boom

De boom zou oud zijn. Al grotendeels dood. En het gevaar van omvallen te groot.

Kortom, de boom moest gekapt worden, maar… dit leidde tot Verzet van Vele Helden over de hele wereld: de amerikaanse pers, de duitse pers en de Nederlandse pers… de Anne Frankstichting, de bomenstichting en andere stichtingen… iedereen wist mee te praten over de boom, die meermalen als symbool van de vrijheid bestempeld werd.

Behalve de boom zelf. Die zweeg.

Echter niet langer dan tot nu. Uiteindelijk heeft de boom na lang aandringen toegestemd met een interview. En wie zou dat interview nu beter kunnen afnemen dan bomenvriendin voor het leven… Prinses Irene?

Postbanaal regelde voor u dat interview, en exclusief voor u hier op deze pagina de reportage:

PI: Mijn eerste vraag: hoe voelt u zich nu?

AFB: Ach vandaag voel ik mij naar omstandigheden goed. Het weer zit mee. De zon doet zijn werk. Alleen whoehoehaaaa nee niet weer!

PI: Wat is er?

AFB: Een of andere grondeekhoorn die zich tussen mijn wortels… whoehaaa! Nee! Genade!… Hij zit tussen mijn wortels en scharrelt af en toe wat heen en weer.

PI: Er zitten hier geen grondeekhoorns.

AFB: Whoehaaaa!… nu dan is het een muis… whahahaa!, wacht, hij wordt weer even rustig nu.

PI: Kunt u zich Anne nog herinneren?

AFB: Jazeker, ik kan mij haar goed herinneren. Als klein meisje speelde zij vaak rond mijn wortels, en een keer is zij in mij geklommen. Tsja, dat was een welhaast erotische ervaring. (ruist zachtjes)

PI: En later in het Achterhuis?

AFB: Toen Anne in het achterhuis zat kon zij mij beter zien dan ik haar. Ja, eigenlijk… voelde ik mij bespied.

PI: Hoe voelde dat?

AFB: Ach, het voelde… het voelde als… als verraad.

PI: U weet toch waarom Anne ondergedoken zat?

AFB: Luister mevrouw (…), ik word over het algemeen gezien als een symbool van de vrijheid en zo voel ik mij dan ook, ook als ik met u spreek. Het deed mij niet veel te horen dat zij dood was.

PI: Dat kunt u niet menen.

AFB: Oh ja dat meen ik, want wanneer een pubermeisje opgesloten wordt in een achterhuis dan doet dat mij wel zeker ernstig pijn en verdriet. De vrijheidsberoving van Anne heeft mij meer gedaan dan haar uiteindelijke deportatie. Haar vrijheid was ze toen al jaren kwijt. Zij was gedwongen tot verlangen naar mij van een afstand. Tot onpersoonlijheid. Haar persoonlijke gevoelens kon zij slechts vastleggen in bladzijden, geheel toevallig gewonnen uit mijn neef Jaap; daar heeft u uw scope te pakken mevrouw. Maar… het kwaad was al geschied toen zij onderdook. Wie zijn of haar vrijheid verliest, sterft.

…

PI: Over sterven gesproken, men zegt dat u erg ziek bent. Hoe is de dood voor u?

AFB: Wij bomen sterven net als mensen; ik zit nog vol leven maar voel dat ik langzaam verzwak. Onder de grond ben ik bijna net zo groot als daarboven, dat moet u niet vergeten, maar waar ik boven de grond nog vol en stevig lijk, heb ik onder de grond stukken van mij prijs moeten geven; ik voel mijn krachten wegvloeien terwijl ik mij nog met mijn nagels vasthoud aan de aardkorst totdat ik omval.

PI: In dat geval moet u de gevonden oplossing zeer kunnen waarderen!

…

PI: Hallo?

AFB: Sorry, even een klein takje… Mevrouw Irene; praat u mij er niet van! Ik vind het ronduit verschrikkelijk. Ik, het symbool van de vrijheid, vastgeklonken in een stalen kooi, zodat ik niet de vrijheid heb te sterven en om te vallen als de wind mij teveel wordt. Dat ik deze schande van betuttelend behoud, die in feite niets anders is dan tirannie, nog moet meemaken mevrouw Irene, dat is mij teveel. De enige vrijheid die ik verlang is de vrijheid om de weg te gaan die de natuur mij wijst, maar deze vrijheid is mij door uw soort niet gegund mevrouw Irene! Alles moet bij u worden gepland. Wat is uw vrijheid? Een berekend pad, een ritueel, stipt uitgevoerd op het ritme van de bliepjes van uw organisers, de digitale wekkers waarmee u ontwaakt, de veilige sleur waaraan u zich conformeert. Is dat vrijheid?

PI: …

AFB: … Dat is geen vrijheid. U heeft zich vastgeklonken in een plasticken harnas, en officieel zou u eruit mogen stappen… maar u zult niet weten hoe u zonder zult moeten overleven, u kunt zonder niet overleven. Dat is uw tragiek! Die van mij… en die van u is dat onze vrijheid slechts bestaat binnen het door de uwen als toelaatbaar aangewezene. Ik sta hier de laatste jaren van mijn leven, mevrouw, in protest, noteert u dat, om u eraan te herinneren hoe u de vrijheid van een vrije kastanje heeft vermoord.

(ruist zachtjes een tijdje en zegt dan: )

Het is klaar, ons gesprek is over mevrouw Irene. Ik verzoek u mij verder met rust te laten.

(Zwijgend en diep onder de indruk verlaat Irene de tuin achter het Anne Frankhuis.)

Ter gelegenheid van de 5 mei viering van 2008

Edit: Op 22 augustus 2010 om 13:30 heeft de boom wraak genomen door met kooi en overige hulpmiddelen en al alsnog om te waaien. De stam van de dertig ton zware boom is een meter boven de grond afgebroken en op de grond terechtgekomen. Doordat de boom in de tuin viel, en niet naar het huis toe, maar in de tuin, is er verder geen schade aangericht en zijn er geen gewonden gevallen.