Als de VVD zich werkelijk druk zou maken over dat werken moet lonen, dan richtte zij zich op een andere bijstand, in plaats van zich druk te maken over een stokoud broodje aap.
Vandaag staat overal in de kranten dat de VVD op hoge poten eist dat het kabinet werken vanuit bijstand aantrekkelijker maakt. VVD-kamerlid Anne Mulder zegt zich namelijk rot geschrokken te zijn van cijfers van het Nibud waaruit zou blijken dat sommige gezinnen met modale inkomens minder overhouden dan bijstandsgezinnen.
Appels en peren
Dat Anne daar zo van schrikt zegt meer over hem dan over het bericht. Het is namelijk een broodjeaapverhaal dat regelmatig opduikt, en wie de cijfers induikt ziet dat er nogal wat aan te nuanceren valt. Zeker is het zo dat sommige bijstandsgezinnen meer geld binnen krijgen dan gezinnen met een modaal inkomen. Als in het bijstandsgezin drie kinderen rondlopen en het modale gezin bestaat uit één persoon, dan is dat ook niet meer dan logisch. Maar gezinnen met verschillende samenstelling met elkaar vergelijken is dan ook appels met peren vergelijken.
De moderne mythe dat werken niet loont steekt van tijd tot tijd de kop op, en wordt door rechtse politici en journalisten gretig gevoed. Zo verscheen een jaar terug in het Financieel Dagblad een slecht onderbouwde column van Annemarie van Gaal met hetzelfde bericht, dat veel stof heeft doen opwaaien. Dat zal Anne Mulder dan wel even gemist hebben. Wat hij in ieder geval heeft gemist, is dat ik op Sargasso daarop de werkelijke cijfers op een rijtje heb gezet voor een gezin van een alleenstaande moeder met twee kinderen die naar de middelbare school gaan. Het blog Das Kapital kwam vervolgens met andere cijfers. In een polemiek met dit blog en de lezers zijn de cijfers vervolgens in beide blogs gecorrigeerd, zodat uiteindelijk consensus ontstond over de waarheid. Wie de stukken zelf wil lezen is daar natuurlijk toe uitgenodigd, maar hieronder de samenvatting.
De echte cijfers
Wanneer de moeder met twee kinderen op de middelbare school vanuit de bijstand een fulltime baan aanneemt, gaat zij er afhankelijk van gemeentelijke regelingen er 4 tot 31 % op vooruit. Krijgt zij een fulltime baan met modaal inkomen dan gaat zij er 37 tot 51 % op vooruit. Wat vooral opvalt aan deze cijfers, is de grote variatie. Dat zit hem in de gemeentelijke toeslagen. Rijkstoeslagen hebben weinig invloed op de verschillen, omdat ze doorgaans niet vervallen als iemand werk tegen een laag loon aanneemt, en slechts geleidelijk afnemen naarmate men meer verdient. Gemeentelijke toeslagen zijn vaak wel aan de uitkering gekoppeld of alleen voor de allerarmsten.
Daarnaast is er het verschijnsel waar Das Kapital terecht op wijst, dat voor de moeder die parttime gaat werken de voordelen snel verdwijnen. Wanneer de minimumloonmoeder 4 dagen gaat werken, is haar voordeel in de meeste gevallen al verdwenen. Dit geldt voor de moeder met modaal loon wanneer ze drie dagen gaat werken.
Ruimte voor verbetering
Ondanks dat ik door veel mensen ‘links’ genoemd wordt, ben ik wel degelijk gevoelig voor het argument dat werk moet lonen. En er is dus wel degelijk een probleem met werken vanuit een uitkering. Maar dat probleem treedt met name op wanneer iemand vanuit een uitkering parttime gaat werken. Ook wanneer iemand tijdelijk gaat werken ontstaat een probleem: zo iemand wordt vooral administratief tegengewerkt. Verder is er een groot verschil in gemeentelijke regelingen.
Er is dus wel degelijk ruimte voor verbetering, maar dat zit hem in de flexibiliteit van de bijstand, in het belonen van parttime werk, en het aanpakken van de verschillen tussen gemeenten. Zoals ik in mijn vorige stuk hier op Joop betoogde, valt hier op een heel makkelijke manier iets aan te doen: door het landelijk invoeren van de vrije-inloopbijstand, waardoor ieder uur dat iemand vanuit een uitkering werkt weer zou lonen. Als de VVD daarvoor zou pleiten, dan gaf ik haar groot gelijk. Maar helaas is het de partij daar niet om te doen. Hun aanval richt zich op de inkomensafhankelijke regelingen, een populaire zondebok voor rechts-populisten. Vandaar deze zogenaamd geschrokken reactie, die alleen maar kan worden omschreven als stemmingmakerij met verdraaide feiten. Het is weer bijna Prinsjesdag, ziet u.
Politieke armoede
Wat mij hierbij uiteindelijk vooral opvalt is de kleinburgerlijkheid van een dergelijk debat. De discussie ontaardt in afgunst zaaien bij mensen met een middeninkomen, met als belangrijkste argument een paar armzalige cijfers. Dit is politieke armoede. Waar het debat niet over gaat is over de vraag wat voor samenleving en arbeidsmarkt we eigenlijk willen hebben. Willen we een solide vangnet met maximale zekerheid, waarin ieder initiatief – of het nu tijdelijk of parttime is of niet – wordt beloond?
Willen we kortom een systeem waarin mensen niet alleen in hun waarde gelaten worden, maar ook worden gestimuleerd om zelfstandig te zijn? Of willen we een betuttelende overheid, die alleen fulltime werk beloont, en alle andere mensen eindeloos blijft lastig vallen met verplichte trajecten en boetes, die even zinloos als kostbaar blijken te zijn, en ook nog eens echte banen schelen? Wie voor het laatste kiest, kan zichzelf onmogelijk met droge ogen liberaal blijven noemen. Maar liberaal is de VVD dan ook al lang niet meer.
Dit artikel verscheen eerder op Joop.nl.
