COLUMN – Het blinde geloof in strenger straffen helpt ons steeds verder van de regen in de drup.
Wie z’n ziektekostenverzekering niet betaalt, krijgt een boete. Veel mensen die dat treft kunnen die boete helemaal niet betalen. Daardoor komen ze in een wanbetalersregeling terecht. Ondertussen zit inmiddels twee procent van de hele bevolking in zo een regeling.
Ook in de sociale zekerheid werkt men sinds kort met hoge boetes om fraude tegen te gaan. Het blijkt echter dat mensen hierdoor langer in een uitkering blijven hangen. En erger: omdat ze in de financiële problemen komen, zijn ze nota bene juist sneller geneigd tot fraude.
Ondertussen verhoogt Teeven de straffen van het jeugdstrafrecht. Maar los van dat mensen opsluiten bepaald niet goedkoop is, is al lang aangetoond dat crimineel gedrag hierdoor eerder wordt bevorderd dan tegengegaan.
Het is zo verleidelijk om te geloven in het effect van strenger straffen. Als er een hoge straf voor staat, bedenken mensen zich wel tweemaal voordat ze de fout ingaan, toch? Dat klinkt zo logisch, waarom werkt het dan toch niet?
Om te beginnen gaat het fout bij het idee dat mensen ongewenst gedrag zouden vertonen omdat ze de straf die erbij staat zo lekker laag vinden.
Dat is in veruit de meeste gevallen natuurlijk onzin. Mensen plegen fraude omdat ze denken dat ze er ongestraft mee wegkomen. Vandaar dat het meer loont om te investeren in de opsporing daarvan, dan in het uitdelen van straffen.
Maar belangrijker: Het gaat fout bij de gedachte dat ongewenst gedrag meestal wordt gepleegd uit berekening. Ook dat klopt niet.
Bijna iedereen begrijpt dat als hij zijn zorgpremie niet betaalt, hij daarmee niet van zijn financiële sores afraakt.
De meeste fouten in de sociale zekerheid worden gemaakt doordat wij in Nederland ons sociale stelsel hebben omgevormd tot een formulierenmoloch, waarvoor je bijna een academische graad moet hebben om er foutloos mee om te kunnen gaan.
En als het gaat om criminaliteit, beseffen de meeste mensen ook echt wel dat er een beter carrièreperspectief zit in het volgen van een opleiding dan in het plegen van gewapende overvallen.
Het gaat in de meeste gevallen dan ook om mensen die impulsief of uit wanhoop handelen, vaak omdat ze domweg mentaal niet tegen hun eigen situatie zijn opgewassen. Helaas, die mensen zijn op dat moment ondanks wat het liberalisme ons graag wil doen geloven nu eenmaal géén homo economicus.
Naar mijn idee berust het blinde geloof in strenger straffen daarbij name op wensdenken. Het klinkt niet alleen logisch, maar wat zou het bovendien toch heerlijk zijn als we alle menselijke gebreken konden oplossen door niets anders te doen dan alleen maar hele hoge straffen in het vooruitzicht te stellen?
In praktijk echter blijken al die straffen en boetes de situatie vaker juist te verergeren. Ons sociale stelsel verandert erdoor in een onmenselijk bureaucratisch systeem van zinloze strafkortingen, waarmee we in plaats van brave en oplettende burgers juist chronische probleemgevallen creëren. Justitie wordt uiteindelijk steeds minder efficiënt in criminaliteitsbestrijding, terwijl er bakken met geld worden besteed aan detentie.
Waarom zetten we geen streep door dit blinde geloof in strenger straffen? De bovenstaande praktijkvoorbeelden zouden bij beleidsmakers toch een keer een belletje moeten laten rinkelen.
Helaas blijken die al even ongevoelig voor logisch redeneren als vele anderen.
