COLUMN – Met een aantal aanpassingen van ons huidige sociale stelsel zijn al een hoop voordelen van een basisinkomen snel te behalen.
Het basisinkomen: Rutte ziet er niets in, en het kader van de SP is hard bezig zijn achterban te ontmoedigen.
Toch is het denken hierover momenteel sterk in opkomst. Binnen GroenLinks rommelde het al langer in die richting. En deze week nam D66 op haar congres een motie aan voor nieuw onderzoek naar een basisinkomen. Drie kwart van de Volkskrantlezers geeft daarop aan wel wat in dit idee te zien.
Het basisinkomen is hot. Maar het is geen toverwoord waarmee alles gezegd is. Over hoe een sociaal stelsel met een basisinkomen eruit zou kunnen zien zijn namelijk nogal wat verschillende meningen in omloop.
Om te beginnen is er de ultrarechtse variant: schaf alles af en geef in plaats daarvan iedereen een basisinkomen, daarnaast de pure vrije markt. Dit beeld geeft sommige linkse denkers zulke grote nachtmerries dat ze over mogelijke andere scenario’s niet eens meer na willen denken.
Maar natuurlijk zijn er ook andere varianten. Veel mensen erkennen dat het basisinkomen niet vervangend kan zijn voor alle regelingen in de sociale zekerheid, en dat bovenop het basisinkomen bijvoorbeeld een inkomensverzekering moet blijven bestaan die loondoorbetaling regelt, zoals nu in het huidige stelsel is geregeld met de WW, het aanvullend pensioen en regelingen voor loondoorbetaling bij ziekte zoals de WIA. Daarnaast valt in Nederland, zolang de woonkosten bij gelijke woningen zo uiteen kunnen lopen, niet te ontkomen aan het in stand houden van speciale regelingen daarvoor.
Los daarvan zou de invoering van welk basisinkomen dan ook nogal een operatie zijn, waarbij vooral de vraag hoe het geld dat wordt uitgedeeld ook opgebracht wordt nog onbeantwoord is, want daarover zijn denkers over het basisinkomen het al helemaal niet eens. Het kan via loonbelasting, vermogensbelasting, BTW, grondstoffentaks, en alle mogelijke combinaties daarvan. Voordat we daaruit zijn zal er nogal wat water door de Rijn stromen.
Maar waar de politiek wel voor kan kiezen is een aantal concrete stappen zetten, waarmee weliswaar nog geen basisinkomen is ingevoerd, maar wel al een aantal voordelen van dit stelsel meteen meegenomen worden. Ik denk dan aan maatregelen als:
Belonen van werken vanuit een uitkering, in plaats van dit afstraffen:
- Bij incidenteel werk vanuit de WW wordt niet meer afgestraft door structureel te korten, zoals nu het geval is
- Wanneer iemand werkt naast de WWB mag hij een deel van de verdiensten houden
Terugdringen van de zinloze en ronduit schadelijke betutteling in uitkeringsland:
- Het afschaffen van de werkvernietigende tegenprestatie en de ziekmakende verplichte trajecten bij werkloosheidsuitkeringen
- Afschaffen van de nutteloze sollicitatieplicht: sollicitaties maken geen banen
- Afschaffen van strafkortingen in de WWB, die meer ellende opleveren dan oplossen
Versimpelen van het sociale stelsel:
- Zorgtoeslag fiscaliseren
- Premie ziektekosten volledig fiscaliseren
- De bedragen van Wajong, WWB en AOW gelijk trekken
- Samenvoegen van WW en spaarloonregelingen tot één algemene inkomensverzekering waar iedere werkende van gebruik kan maken, en waarbij controles als de sollicitatieplicht worden afgeschaft
- Afschaffen van boetes op samenwonen
- Het UWV en de sociale diensten worden puur ondersteunende diensten voor werkzoekenden of afgeschaft, en de administratie wordt ondergebracht bij de belastingdienst
Het kabinet koos tot nu toe precies de tegengestelde route: meer dwang, meer regeltjes, meer controle-organen. Als de discussie rond het basisinkomen leidt tot een rechtsomkeert, is al een wereld gewonnen.